दिपावलीचा गोडवा की भेसळीचा धोका? खवा-मिठाईतील ‘विष’ ओळखून सुरक्षित राहा!
दिवाळी! हा दिव्यांचा आणि आनंदाचा उत्सव. फराळाच्या आणि मिठाईच्या देवाणघेवाणीने या सणाची रंगत वाढते. मात्र, सणासुदीच्या काळात बाजारपेठेत मिठाई आणि दुग्धजन्य पदार्थांची (खवा, मावा) मागणी प्रचंड वाढते आणि नेमका याच संधीचा फायदा घेत भेसळखोर सक्रीय होतात. स्वस्त कृत्रिम मावा, सिंथेटिक दूध, निकृष्ट दर्जाचे तेल आणि विषारी रंगांचा वापर करून बनवलेली ही भेसळयुक्त मिठाई केवळ चवीलाच नव्हे, तर तुमच्या आरोग्यासाठीही अत्यंत हानिकारक ठरू शकते.
ग्राहकांनो, तुमच्या आरोग्याची आणि कुटुंबाच्या आनंदाची जबाबदारी तुमच्या हातात आहे. दिवाळीचा गोडवा जपण्यासाठी बाजारातील या ‘विषारी’ भेसळीपासून कसे सावध राहाल, यासाठी हा विशेष माहितीपूर्ण लेख.
भेसळ नेमकी कशात आणि कशी केली जाते?
भेसळ मुख्यतः दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये (Dairy Products) केली जाते, कारण हे पदार्थ मिठाईचे मुख्य घटक आहेत.
| पदार्थ | भेसळीसाठी वापरले जाणारे घटक | आरोग्यावर संभाव्य परिणाम |
|---|---|---|
| खवा/मावा | सिंथेटिक दूध पावडर, मैदा, बटाट्याचा गर, स्टार्च, युरिया आणि डिटर्जंट. | पोटदुखी, किडनी आणि यकृताचे (Liver) विकार. |
| मिठाई (उदा. बर्फी, पेढा) | निकृष्ट दर्जाचा खवा, डालडा (वनस्पती तूप) किंवा पाम तेल, विषारी रासायनिक रंग, सॅक्रिन (साखरेऐवजी स्वस्त स्वीटनर). | पचनक्रिया बिघडणे, त्वचेचे विकार, दीर्घकाळ सेवन केल्यास कर्करोगाचा धोका. |
| तूप | डालडा, स्वस्त तेल आणि रंग. | कोलेस्टेरॉल वाढणे, हृदयविकार. |
| चांदीचा वर्ख | चांदीऐवजी अॅल्युमिनियम धातूचा वापर. | अॅल्युमिनियमचे अंश शरीरात जमा झाल्यास गंभीर आजार. |
| भेसळ ओळखण्यासाठी ‘सोप्या घरगुती ट्रिक्स’ | ||
| मिठाई, खवा किंवा मावा खरेदी करण्यापूर्वी किंवा घरी आल्यावर त्यांची शुद्धता तुम्ही काही सोप्या पद्धतीने तपासू शकता: | ||
| १. खवा (मावा) कसा तपासाल? |
- चव घ्या: शुद्ध खवा तोंडात टाकल्यावर लगेच विरघळतो आणि त्याची चव दुधासारखी लागते. भेसळयुक्त खवा चिकट लागतो किंवा चव किंचित कडू/आंबट असू शकते.
- गरम करून पहा (स्टार्च तपासणी): खव्याचा छोटा तुकडा गरम केल्यास, शुद्ध खवा लगेच मऊ होतो. भेसळयुक्त खवा घट्ट गोळा होतो किंवा त्यातून पाणी/तेल वेगळे होत नाही.
- आयोडीन टेस्ट: खव्याच्या नमुन्यावर आयोडीनचे काही थेंब टाका. खव्याचा रंग जर निळसर किंवा काळा झाला, तर त्यात स्टार्चची भेसळ आहे, हे निश्चित समजावे.
२. मिठाई कशी तपासाल? - रंग आणि चमक: मिठाईचा रंग अतिशय भडक किंवा अनावश्यकपणे चमकदार असेल तर त्यात रासायनिक रंगाचा वापर होण्याची शक्यता जास्त असते. नैसर्गिक आणि शुद्ध मिठाईचा रंग सौम्य असतो.
- पाण्यात विरघळवा: मिठाईचा एक छोटा तुकडा गरम पाण्यात टाका. जर लगेच त्या मिठाईचा रंग पाण्यात पसरला किंवा पाण्यात तेलकट फेस आला, तर ती भेसळयुक्त आहे.
- चांदीचा वर्ख (Silver Vark): मिठाईवरील चांदीचा वर्ख बोटांनी चोळा. जर तो सहजपणे नाहीसा झाला किंवा हाताला चिकटला नाही, तर तो शुद्ध चांदीचा असू शकतो. जर तो चोळल्यावर अॅल्युमिनियमच्या गोळ्यासारखा झाला किंवा तो काळा पडला, तर त्यात अॅल्युमिनियमची भेसळ असण्याची शक्यता आहे.
- वासावरून ओळखा: मिठाईला किंवा तुपाला नैसर्गिक आणि शुद्ध तूप/दुधाचा वास येतो. पाम तेल, डालडा किंवा केमिकल्स वापरले असल्यास वास वेगळा आणि अप्रिय येईल.
ग्राहकांसाठी अत्यावश्यक सूचना (काय करावे आणि काय टाळावे?)
काय करावे (Do’s): - पॅकेजिंग तपासा: पॅकेज केलेल्या मिठाईची ‘उत्पादन तारीख’ (Manufacturing Date) आणि ‘एक्सपायरी डेट’ (Best Before Date) नक्की तपासा.
- विश्वसनीय दुकान: नेहमी नामांकित, विश्वासार्ह आणि परवानाधारक दुकानातूनच मिठाई खरेदी करा.
- स्वच्छता: मिठाईच्या दुकानातील स्वच्छता आणि कर्मचाऱ्यांची कार्यपद्धती तपासा.
- नमुना मागवा: खरेदी करण्यापूर्वी मिठाईचा छोटा नमुना (Sample) चाखून पाहा.
- तक्रार करा: मिठाईत भेसळ असल्याचा संशय आल्यास, तातडीने अन्न व औषध प्रशासनाकडे (FDA) तक्रार करा.
काय टाळावे (Don’ts): - खुली मिठाई: रस्त्यावरील किंवा उघड्यावर ठेवलेली मिठाई खरेदी करणे टाळा.
- अतिचमकदार मिठाई: भडक किंवा कृत्रिमरित्या आकर्षक दिसणारी मिठाई घेऊ नका.
- मोठी खरेदी: एकाच वेळी जास्त मिठाई खरेदी करू नका, ती शिळी होण्याची शक्यता असते.
- अत्यंत स्वस्त मिठाई: बाजारभावापेक्षा खूप स्वस्त दरात मिळणारी मिठाई भेसळयुक्त असण्याची शक्यता सर्वाधिक असते.
अंतिम आवाहन:
दिवाळीचा सण म्हणजे आरोग्य आणि आनंद. भेसळयुक्त पदार्थांमुळे तुमचा सणाचा गोडवा कडवट होऊ नये यासाठी जागरूक राहा. भेसळमुक्त आणि शुद्ध मिठाईची निवड करून, दिवाळी साजरी करा आणि आपल्या कुटुंबाला सुरक्षित ठेवा.
टीप: अन्न व औषध प्रशासनाचा टोल फ्री क्रमांक: १८०० २२२ ३६५ (भेसळीची तक्रार करण्यासाठी).
