संतोष एस. आठवले: संघर्ष, नेतृत्व आणि सामाजिक क्रांतीचा नायक

संतोष एस. आठवले: संघर्ष, नेतृत्व आणि सामाजिक क्रांतीचा नायक
संतोष एस. आठवले हे महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि राजकीय चळवळीतील एक आक्रमक व निर्भीड नेतृत्व म्हणून ओळखले जातात. अत्यंत सामान्य भूमीहीन शेतमजूर कुटुंबातून येऊन त्यांनी आपल्या पत्रकारिता आणि संघटनात्मक कार्याच्या बळावर समाजातील उपेक्षित आणि वंचित घटकांसाठी न्याय मिळवण्याचा वसा घेतला. त्यांचा जीवनपट हा संघर्ष, त्याग आणि दुर्बळ घटकांना आत्मसन्मानाने जगण्याचा हक्क मिळवून देण्यासाठी केलेल्या अथक प्रयत्नांची गाथा आहे.
🚩 प्रारंभिक जीवन, शिक्षण आणि पत्रकारितेची सुरुवात
संतोष आठवले यांचा जन्म १ डिसेंबर १९७५ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील शिरोळ तालुक्यातील नवे दानवाड या गावी झाला. त्यांचे आई-वडील भूमीहीन शेतमजूर असल्याने त्यांचे बालपण अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत गेले.

• उद्देश: दलित, शोषित, वंचित समाजाचे प्रश्न सोडवणे, सामाजिक न्याय आणि हक्कांसाठी लढणे.
• प्रमुख आंदोलने: ‘भूमी हक्क परिषद’ आयोजित करणे, भेसळयुक्त दुग्धजन्य पदार्थांवर आणि नशाबंदीसाठी (भेसळयुक्त शिंदीची दुकाने) कारवाईची मागणी करणे.
  २. भूमीहीन भारत समिती (Bhumiheen Bharat Samiti – BBS)
  भूमीहीन शेतमजूर कुटुंबांना भूधारक बनवण्यासाठी आणि त्यांना सामाजिक-आर्थिक स्थैर्य मिळवून देण्यासाठी या समितीची स्थापना झाली.
• मुख्य कार्य:
• मालकी हक्क: भूमिहीन कुटुंबांना निवास आणि कसण्यासाठी जमिनीचे ‘मालकी हक्काचे पट्टे’ (Ownership Deeds) मिळवून देण्यासाठी लढा देणे.
• कायदेशीर मदत: जमीन सुधारणा कायदे (उदा. जमीन कमाल मर्यादा कायदा) आणि वन हक्क कायद्याची अंमलबजावणी करून गरीब कुटुंबांना कायदेशीर सहाय्यता पुरवणे.
• धोरणात्मक दबाव: सरकारी योजनांतील जाचक अटी रद्द करण्याची आणि अनुसूचित जाती समुदायाला लोकसंख्येच्या प्रमाणात अर्थसंकल्पात वाटा मिळावा यासाठी आंदोलने करणे.
  ३. अनुयायी प्रतिष्ठाण (Anuyayi Pratishthan)
  डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारांचे पालन करत विद्या, शील, आणि समर्पण या त्रिसूत्रीवर आधारित, बौद्ध धम्माचा प्रचार-प्रसार करणे आणि गरीब भूमिहीन कुटुंबांना नैतिक व आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करणे हे या प्रतिष्ठाणचे उद्दिष्ट आहे.
• कार्य: बौद्ध धम्माचे शिक्षण, धम्म-केंद्रे (विहार) स्थापन करणे, आणि भूमिहीन कुटुंबांसाठी ‘सम्यक आजीविका’ (Right Livelihood) मिळवण्यासाठी कौशल्य विकास प्रशिक्षणात मदत करणे.
  ⚔️ महत्त्वाचे संघर्ष आणि शौर्य
  आठवले यांच्या कारकिर्दीतील काही घटना त्यांच्या निर्भीड नेतृत्वाची आणि सामाजिक बांधिलकीची साक्ष देतात:
  | संघर्ष/घटना | वर्ष/कालावधी | महत्त्व आणि परिणाम |
  |—|—|—|
  | दत्तवाड दंगल प्रसंगातील शौर्य | १९९७ | रमाई आंबेडकर पुतळ्याच्या विटंबनेनंतर उसळलेल्या जातीय दंगलीत, त्यांनी स्वतःच्या जीवाची पर्वा न करता कार्यकर्त्यांच्या मदतीने हल्ला परतवून लावला. यामुळे दत्तवाड बौद्ध समाजाचे प्राण व महिलांच्या इज्जतीचे रक्षण झाले. |
  | भूमीहीन शेतकऱ्यांसाठी आंदोलन | २०१३ पासून | ‘भूमीहीन शेतमजूर शेतमालक झाला पाहिजे’ या मागणीसाठी मुंबई आझाद मैदानात आंदोलने केली. शासकीय योजनांतील भ्रष्टाचारावर आणि राखीव निधी अखर्चित ठेवण्यावर आवाज उठवला. |
  | अवैध हातभट्टी दारूबंदी | – | अवैध हातभट्टी दारू उत्पादन व विक्री विरोधात तीव्र आंदोलन केले. त्यांनी शासनाकडे ‘इच्छा मरण’ मागण्याची अभूतपूर्व मागणी केली, ज्यामुळे शासनाने अखेरीस दारू उत्पादनावर कायमस्वरूपी बंदी घातली. |
  ☸️ बौद्ध धम्माची दीक्षा आणि प्रसार
  सामाजिक संघर्षासोबतच संतोष आठवले यांचा बौद्ध तत्त्वज्ञानाकडे कल वाढला. त्यांनी भारतीय बौद्ध महासभेच्या वतीने भन्ते सुभद्रबोधी यांच्या हस्ते बौद्ध श्रामणेरची दीक्षा घेऊन बौद्ध तत्त्वज्ञान आणि मानवतावादी सिद्धांताचा सखोल अभ्यास केला. श्रामणेर शिबिर पूर्ण केल्यानंतर, माजी श्रामणेर म्हणून त्यांनी बौद्ध धम्माचा प्रसार व प्रचारासाठी पूर्ण वेळ दिला, ज्यामुळे त्यांच्या सामाजिक कार्याला धम्म-प्रेरित नैतिकतेचा आधार मिळाला.
  🏆 सन्मान आणि निष्कर्ष
  संतोष आठवले यांच्या या सामाजिक कार्याची दखल घेऊन त्यांना समाजभूषण, समाजरत्न, आदर्श पत्रकार आणि आदर्श संपादक यांसारख्या पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे.
  निष्कर्ष:
  संतोष एस. आठवले हे केवळ एक सामाजिक कार्यकर्ते किंवा पत्रकार नाहीत, तर ते संघर्ष, शौर्य आणि नेतृत्वाचे प्रतीक आहेत. भूमीहीन शेतमजूर कुटुंबातून येऊन त्यांनी स्वतःचे आयुष्य उपेक्षित घटकांना आत्मसन्मान आणि न्याय मिळवून देण्यासाठी समर्पित केले. त्यांच्या पँथर आर्मी आणि भूमीहीन भारत समितीच्या माध्यमातून सुरू असलेली सामाजिक क्रांतीची घोडदौड महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यात अन्याय, भ्रष्टाचार आणि जातीय भेदभावाविरुद्ध लढण्याची प्रेरणा देत आहे.