संतोष एस. आठवले: संघर्ष, नेतृत्व आणि सामाजिक क्रांतीचा नायक

संतोष एस. आठवले: संघर्ष, नेतृत्व आणि सामाजिक क्रांतीचा नायक
संतोष एस. आठवले हे महाराष्ट्रातील सामाजिक आणि राजकीय चळवळीतील एक आक्रमक नेतृत्व म्हणून ओळखले जातात. अत्यंत सामान्य भूमीहीन शेतमजूर कुटुंबातून येऊन त्यांनी आपल्या निर्भीड पत्रकारिता आणि संघटनात्मक कार्याच्या बळावर समाजातील उपेक्षित आणि वंचित घटकांसाठी न्याय मिळवण्याचा वसा घेतला. त्यांचा जीवनपट हा संघर्ष, त्याग आणि दुर्बळ घटकांना आत्मसन्मानाने जगण्याचा हक्क मिळवून देण्यासाठी केलेल्या अथक प्रयत्नांची गाथा आहे.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
संतोष आठवले यांचा जन्म १ डिसेंबर १९७५ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील शिरोळ तालुक्यातील नवे दानवाड या जन्मठिकाणी झाला. त्यांचे आई-वडील, अंजना (कांबळे) आठवले आणि सातू जानू (कांबळे) आठवले हे भूमीहीन शेतमजूर होते. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत त्यांचे शिक्षण झाले. त्यांनी प्राथमिक शिक्षण कुमार विद्या मंदिर, नवे दानवाड येथे, माध्यमिक शिक्षण आक्काताई नाना नेजे हायस्कुल, दत्तवाड येथे, तर उच्च शिक्षण एस. के. पाटील कॉलेज, कुरुंदवाड येथून बी. कॉम पर्यंत पूर्ण केले. विद्यार्थीदशेतच त्यांना पत्रकारितेचा छंद लागला, जो त्यांच्या पुढील सामाजिक कार्याचा आधारस्तंभ ठरला.
पत्रकारिता आणि संपादन कार्य
सन १९९७ मध्ये आठवले यांनी आपल्या पत्रकारितेच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. त्यांनी दैनिक प्रतिध्वनी, दैनिक लोकमत, दैनिक केसरी आणि दैनिक महासत्ता यांसारख्या नामांकित वृत्तपत्रांमध्ये स्थानिक बातमीदार म्हणून काम केले. याच काळात त्यांनी साप्ताहिक धर्मनिरपेक्ष आणि साप्ताहिक बुद्धभूषण या नियतकालिकांचे संपादक म्हणूनही स्वतंत्र पत्रकारिता केली.
पत्रकारितेच्या माध्यमातून त्यांनी समाजातील सीमांत व्यक्तींचे न्याय, हक्क आणि मूलभूत प्रश्नांसंदर्भात आवाज उठवण्यास सुरुवात केली. समाजातील ज्वलंत समस्यांना वाचा फोडतानाच त्यांना जाणवले की केवळ पत्रकारितेतून न्याय मिळवण्यास मर्यादा येतात आणि शासकीय योजनांमध्ये मोठा भ्रष्टाचार होत आहे. याच जाणिवेतून त्यांनी सक्रिय सामाजिक व राजकीय कार्यात उतरण्याचा निर्णय घेतला.
सामाजिक आणि संघटनात्मक कार्य
सामाजिक न्यायासाठी संघर्ष करण्यासाठी आणि शासकीय योजनांतील भ्रष्टाचार व जातीय अत्याचार थांबवण्यासाठी संतोष आठवले यांनी अनेक महत्त्वाच्या संघटनांची स्थापना केली:

• पँथर आर्मी स्वराज्य क्रांती सेना: जातीय अत्याचार आणि भ्रष्टाचाराविरोधात आक्रमक लढा देण्यासाठी स्थापन केलेली ही सामाजिक संघटना आज महाराष्ट्रभर कार्यरत आहे. पालघर, मुंबई, पुणे, अमरावती, संभाजीनगर, सांगली, कोल्हापूर, सातारा, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये संघटनेचे महत्त्वपूर्ण कार्य सुरू आहे. त्यांनी प्रशिक्षित कार्यकर्त्यांची फळी तयार केली आहे.
• भूमीहीन भारत समिती: भूमीहीन शेतमजूर कुटुंबाच्या सर्वांगीण विकासासाठी आणि त्यांना भूधारक बनवण्यासाठी या समितीची स्थापना केली.
• अनुयायी प्रतिष्ठाण आणि संघर्षनायक मीडिया (www.sangharshnayakmedia.com): या संस्थांद्वारे ते विचार आणि कार्याचा प्रसार करतात.
  महत्वाचे आंदोलन आणि संघर्ष
• भूमीहीन शेतकऱ्यांसाठी लढा: ‘भूमीहीन शेतमजूर शेतमालक झाला पाहिजे’ या मागणीसाठी त्यांनी कर्मवीर दादासाहेब गायकवाड स्वाभिमान व सबलीकरण योजनेतील जाचक अटी रद्द करण्यासाठी तसेच राज्याच्या अर्थसंकल्पात लोकसंख्येच्या प्रमाणात अनुसूचित जाती समुदायाला वाटा मिळावा यासाठी सन २०१३ पासून मुंबई आझाद मैदान येथे प्रत्यक्ष आंदोलने केली. अनुसूचित जातीचा राखीव निधी अखर्चित ठेवणे आणि विद्यार्थ्यांच्या शिष्यवृत्ती तसेच संशोधक अधिछात्रवृत्ती संदर्भातील प्रश्नांवर त्यांनी आवाज उठवला.
• दत्तवाड दंगल प्रसंगातील शौर्य: सन १९९७ साली रमाई आंबेडकर नगर येथील डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर पुतळ्याच्या विटंबनेनंतर दत्तवाड, ता. शिरोळ येथे मोठी जातीय दंगल उसळली. या दंगलीत बौद्ध समाजावर गावठी पेट्रोल बॉम्ब आणि हत्यारांनी हल्ला झाला. अशावेळी, जीवाची पर्वा न करता त्यांनी मोजक्या कार्यकर्त्यांच्या मदतीने तीन हजार प्रक्षोभक लोकांचा हल्ला युद्धसदृश पद्धतीने परतवून लावला. त्यांच्या या अतुलनीय शौर्यामुळे दत्तवाड बौद्ध समाजाला सुरक्षितता मिळाली, अनेकांचे जीव वाचले आणि महिलांच्या इज्जतीचे रक्षण झाले.
• अवैध हातभट्टी दारूबंदी: नवे दानवाड व परिसरात अवैध हातभट्टी दारू उत्पादन व विक्री विरोधात त्यांनी तीव्र आंदोलन केले. त्यांनी महाराष्ट्र राज्य शासनाकडे चक्क इच्छा मरण मिळावी यासाठी परवानगी मागितली. या अभूतपूर्व मागणीचा परिणाम म्हणून शासनाने हातभट्टी दारू उत्पादनावर कायमस्वरूपी बंदी घातली, ज्यामुळे अनेक तरुणांचे जीव वाचले.
• भेसळ विरोधी मोहीम: त्यांनी दूध व दुग्धजन्य पदार्थातील भेसळ रोखण्यासाठीही अनेक आंदोलने केली आहेत.
  बौद्ध धम्माची दीक्षा आणि प्रसार
  सामाजिक कार्यासोबतच त्यांचा बौद्ध तत्त्वज्ञानाकडे कल वाढला. याच काळात त्यांनी भारतीय बौद्ध महासभेच्या वतीने भन्ते सुभद्रबोधी यांच्या हस्ते बौद्ध श्रामणेरची दीक्षा घेऊन दहा दिवस बौद्ध तत्त्वज्ञान आणि मानवतावादी सिद्धांताचा अभ्यास केला. श्रामणेर शिबिर पूर्ण झाल्यानंतर गावात त्यांचे भव्य स्वागत करण्यात आले. माजी श्रामणेर म्हणून त्यांनी बौद्ध धम्माचा प्रसार व प्रचारासाठी पूर्ण वेळ दिला.
  सन्मान आणि पुरस्कार
  संतोष एस. आठवले यांच्या या सामाजिक कार्याची दखल घेऊन अनेक स्वयंसेवी संस्थांनी त्यांना समाजभूषण, समाजरत्न, आदर्श पत्रकार आणि आदर्श संपादक यांसारख्या पुरस्कारांनी सन्मानित केले आहे.
  निष्कर्ष:
  संतोष एस. आठवले हे केवळ एक सामाजिक कार्यकर्ते नाहीत, तर ते संघर्ष, शौर्य आणि नेतृत्वाचे प्रतीक आहेत. त्यांनी आपल्या आयुष्याचा प्रत्येक क्षण उपेक्षित घटकांना न्याय मिळवून देण्यासाठी समर्पित केला आहे. त्यांच्या कार्यातून अन्याय, भ्रष्टाचार आणि जातीय भेदभावाविरुद्ध लढण्याची प्रेरणा मिळते. पँथर आर्मीच्या माध्यमातून त्यांची सामाजिक क्रांतीची घोडदौड महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यात आजही सुरू आहे.