“माझा धर्म देशाची घटना आहे.”महेश एलकुंचवार

🖼️ महेश एलकुंचवार यांच्या विधानाचे विस्तृत स्पष्टीकरण
ज्येष्ठ नाटककार आणि विचारवंत महेश एलकुंचवार यांनी ‘लोकसत्ता लिटफेस्ट’मध्ये केलेले हे विधान भारतीय संविधान आणि आधुनिक मानवी मूल्यांबद्दलचे त्यांचे परखड मत व्यक्त करते.
प्रमुख विधानांचे विश्लेषण
१. “माझा धर्म देशाची घटना आहे.”

• अर्थ: एलकुंचवार स्पष्टपणे सांगतात की त्यांचा वैयक्तिक धर्म कोणताही असो, पण सामाजिक आणि सार्वजनिक जीवनात ते भारतीय संविधानालाच आपला धर्म मानतात.
• महत्त्व: धर्म ही वैयक्तिक श्रद्धा असली तरी, संविधान हा एक सामूहिक, धर्मनिरपेक्ष (secular) आणि समानतावादी तत्त्वांवर आधारलेला दस्तऐवज आहे, जो देशातील सर्व नागरिकांना एकत्र आणतो. संविधानाला ‘धर्म’ मानणे म्हणजे, त्यातील न्याय, स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता या मूल्यांना सर्वोच्च स्थान देणे.
  २. “भारतात राहणाऱ्या आधुनिक माणसाचा धर्म घटनाच!”
• अर्थ: आधुनिक काळात जगणाऱ्या, विवेकबुद्धीचा वापर करणाऱ्या, आणि प्रगतीशील दृष्टिकोन ठेवणाऱ्या प्रत्येक भारतीयाचा मूलभूत सामाजिक आचारसंहिता ही देशाची घटनाच असली पाहिजे.
• महत्त्व: आधुनिक समाजात, श्रद्धा, जात किंवा वंश यांच्यापेक्षा नागरिक म्हणून मिळालेले अधिकार आणि कर्तव्ये अधिक महत्त्वाचे आहेत. संविधानाचे पालन करणे हाच खरा आधुनिक सामाजिक धर्म आहे, जो जातीय सलोखा आणि राष्ट्रीय एकात्मता टिकवतो.
  ३. “त्या एका महामानवाने तीन हजार वर्षांच्या वेदना काळजात रमवून घटना निर्माण केली,”
• अर्थ: येथे ‘महामानव’ म्हणून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा स्पष्ट उल्लेख आहे. ‘तीन हजार वर्षांच्या वेदना’ हा वाक्यांश भारतातील जातिव्यवस्था, अस्पृश्यता आणि सामाजिक विषमतेच्या दीर्घ आणि क्रूर इतिहासाकडे निर्देश करतो.
• महत्त्व: संविधानाची निर्मिती केवळ कायद्यांचे संकलन नाही, तर शतकानुशतके वंचित राहिलेल्या समाजाला न्याय मिळवून देणारी, समता प्रस्थापित करणारी एक क्रांती होती. आंबेडकरांनी या वेदनांचा अनुभव घेऊन आणि त्याचा विचार करून, भविष्यात कोणावरही अन्याय होऊ नये म्हणून घटना तयार केली, हा त्यामागील उदात्त हेतू आहे.
  ४. “सर्व मानव जातीच्या कल्याणाची घटना त्यांनी निर्माण केली आहे.”
• अर्थ: भारतीय संविधान केवळ भारतीयांसाठी नाही, तर ते जागतिक मानवी मूल्यांचे प्रतीक आहे. हे एक असे तत्त्वज्ञान आहे जे संपूर्ण मानव जातीच्या कल्याणाचा विचार करते.
• महत्त्व: संविधानातील मूलभूत अधिकार आणि मार्गदर्शक तत्त्वे कोणत्याही विशिष्ट धर्म, जात किंवा वर्गासाठी नाहीत, तर प्रत्येक व्यक्तीच्या सन्मानासाठी (Dignity) आहेत. या कल्याणाच्या दृष्टिकोनामुळेच डॉ. आंबेडकरांना ‘प्रज्ञासूर्य’ असे म्हटले जाते.
  निष्कर्ष
  महेश एलकुंचवार यांचे हे विधान धर्म आणि राष्ट्र यांच्या संबंधांवर एक मूलभूत भाष्य आहे. त्यांच्या मते, आधुनिक भारतासाठी संविधान हाच सर्वोच्च धर्मग्रंथ आहे, जो सामाजिक समता, न्याय आणि विवेकाच्या तत्त्वांवर आधारित आहे. हा केवळ कायदेशीर दस्तऐवज नाही, तर तो एका महामानवाने दीर्घ सामाजिक संघर्षातून साकारलेला, मानवी कल्याणाचा दृष्टिकोण आहे.
  हे विधान महेश एलकुंचवार यांनी ‘लोकसत्ता अभिजात लिटफेस्ट’मध्ये केले होते, ज्यामध्ये त्यांनी स्पष्टपणे म्हटले होते की, त्यांच्या घरात त्यांचा कोणताही धर्म असला तरी, घराबाहेर पडल्यावर संविधान हाच आपला सामाजिक धर्म आहे.